AD ÇEKİM EKLERİ, İSİM ÇEKİM EKLERİ, ÖZELLİKLERİ (1) (YAPI BİLGİSİ, BİÇİM BİLGİSİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

AD ÇEKİM EKLERİ, İSİM ÇEKİM EKLERİ, ÖZELLİKLERİ (1) (YAPI BİLGİSİ, BİÇİM BİLGİSİ) (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)

-Adların sonlarına gelerek diğer sözcüklere bağlarlar.

-Cümle içindeki durumlarını belirten

-Adlara cümlede görev veren veya anlamını türlü yönlerden belirginleştiren

-Yeni adlar türetmeyen eklerdir.

İsim soylu sözcüklere gelerek onlara cümlede görev ve anlam kazandıran eklerdir. Sadece isimlerle ilgili olmayıp zamir, sıfat ve zarflarla da ilgili olduğundan isim soylu sözcüklerin sonunda işledik. Bu ekleri şöyle gösterebiliriz.

1. Çokluk eki

2. Hal ekleri

3. İyelik eki

4. İlgi eki

1) Çokluk Ekleri (Çoğul Ekleri)

Asıl işlevi isimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirmektir.

Kalemler , çantalar , defterler alındı.

2) Hal Ekleri

İsim soylu sözcüklere gelerek onların yüklemle ya da diğer sözcüklerle ilgilerini sağlayan eklerdir. Bunları şu şekilde inceleyebiliriz.

1. – i hal eki (yükleme hali)

“Ev – i gördüm.”

“Odun – u yardım.” cümlelerinde kullanılan eklerdir. Fiilin neyi etkilediğini gösterir. Fiile sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap verir.

2. – e hal eki (yönelme hali)

“Eve gitti.” cümlesinde yer bildirir.

“Yaza gelecekler.” cümlesinde zaman bildirir; zarf yapar.

“Beş bin liraya aldım.” cümlesinde miktar bildirerek zarf yapar.

“Başbaşa resim çektirmişler.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.

Bu ek “ben” ve “sen” şahıs zamirlerine geldiğinde, zamirlerin yapısını değiştirir ve onları “bana”, “sana” şekline çevirir.

Bu eki,

“Haberi duyunca koşa koşa olay yerine geldi.”

“Elindeki taşları oraya buraya rastgele atıyordu.”

“Saat üçü beş geçe istasyonda buluşacağız.” cümlelerinde altı çizili eklerle karıştırmayalım. “-e” hal eki fiillerin kök ya da gövdelerine eklenmez.

3. – de hal eki (bulunma hali)

“Evde bekliyor.” cümlesinde yer bildirir.

“Ayakta bekliyor.” cümlesinde durum bildirerek zarf yapmış.

“3′te gelecek.” cümlesinde zaman bildirerek zarf yapmış.

“Onlar gözde insanlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmiş ve sıfat yapmış. Elbette bu durumda yapım eki olmuş.

“Buralarda saz boyunda otlar biter.” cümlesinde sıfat yapmış ancak yapım eki olmamış.

4. – den hali (çıkma durumu)

“Evden çıktı.” cümlesinde yer bildirmiş.

“Akşamdan gidelim.” cümlesinde zaman bildirmiş.

“Sıradan insanlardı onlar.” cümlesinde eklendiği sözcüğün anlamını değiştirerek sıfat yapmış ve yapım eki olmuş.

“Senden iyi arkadaş bulamam.” cümlesinde karşılaştırma bildirmiş.

“Sıkıntıdan tırnaklarını yerdi.” cümlesinde neden bildirmiş.

“Her taraf kağıttan uçaklarla doluydu.” cümlesinde bir şeyin neyden yapıldığını göstermiş.

“Birden ayağa fırladı.” cümlesinde durum bildirmiş. Bu tür örnekler çoğaltılabilir. Önemli olan, eklerin cümle içindeki anlamını kavramaktır.

5. Yalın hâli: Bu hâl eksizdir.

ÖRN: Ahmet, ev…

3) İyelik ekleri:

Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.

Örnek: Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları…

Püf Noktası: İyelik eklerini, ismin başına “benim, onun, bizim, sizin, onların” zamirlerini getirerek bulabiliriz.

Örnek:

(Senin) kitabın

(Onun) kitabı

Kitabı eskimiş. (Onun) Kitabı eskimiş. (oldu öyleyse buradaki “-ı” eki iyelik ekidir.)

Kitabı düşürmüş. (Onun) Kitabı düşürmüş. [olmadı öyleyse buradaki “-ı” eki hal ekidir (Belirtme Durumu Eki).]

4) İlgi ekleri (Tamlama Ekleri):

“ın, in, un, ün” biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurar.

Örnek: kapı-n-ın kol-u , müdür-ün oda-sı