HORMONLAR, HORMON ÜRETEN BEZLER, HORMON ÜRETEN BEZLERİN ÖZELLİKLERİ, ÇEŞİTLERİ (2) (BİYOLOJİ DERSİ KONU ANLATIM)

HORMONLAR, HORMON ÜRETEN BEZLER, HORMON ÜRETEN BEZLERİN ÖZELLİKLERİ, ÇEŞİTLERİ (2) (BİYOLOJİ DERSİ KONU ANLATIM)

İç salgı bezleri(endokrin bezler) denilen, bir ucu kan damarına açılan kanalsız bezlerden kana salgılanan kimyasal maddelere “hormon”denir.

Hormonlar belli doku ve organları etkileyerek vücudun çalışmasını düzenler. Bazı hormon bezleri karma bez şeklindedir. Örneğin pankreas karma bezdir. Pankreas hem hormon salgılar, hem de sindirim özsuları salgılar.

Hormon sistemi ile sinir sisteminin bütünlüğünü “hipotalamus” sağlar.

Yönetim mekanizması şöyledir;

1. Hipofiz ve Epifiz bezleri: Hipotalamusun  altında bulunurlar. Bu bezlerin salgıladığı hormonlar diğer bezlerin çalışmasını kontrol eder. Salgıladığı hormonlarla büyümeyi, vücudun su dengesini ve kan basıncını düzenler.

Örneğin büyüme çağında hipofizden büyüme hormonu (somatotropin=STH) ; çok salgılanırsa devlik (=jigantizm), az salgılanırsa cücelik ortaya çıkar.

Yetişkin insanda çok salgılanırsa akromegali ortaya çıkar.

2. Tiroid: Boynumuzun tabanında, gırtlağın önünde “H” harfine benzeyen bir bezdir. En önemli hormonu “tiroksin”  ve “kalsitonin” dir.

Tiroksin: Vücudumuzun metabolizma hızını düzenler, büyüme ve gelişmeyi etkiler.

Az çalışırsa; İnsanı zayıf, yorgun, üşüyen, ve kuru derili yapar.

Erken yaşlarda az çalışırsa, cücelik ve zeka geriliğine yol açar.

Fazla çalışırsa; terleme, kan basıncında(tansiyon) artma, kalpatışının hızlanması ve sinirlilik ortaya çıkar.

“iyot” olmazsa tiroksin yapılamaz. Bu durumda tiroit bezi çok çalışır ve şişer buna ”guatr” hastalığı denir.

Kalsitonin : Kandaki kalsiyum miktarını düzenler.

3. Böbrek üstü bezi (adrenal bez): Böbreklerin üzerinde bulunur iki tanedir.  Dış kabuk (korteks) ve iç (öz=medulla) kısmı tamamen birbirinden farklı hormonlar salgılar. En önemli hormonu “adrenalin”dir.

Adrenalin (epinefrin):  “Korku ve heyecan hormonu” diye de bilinir. Karbonhidrat(şeker) metabolizması ve kanın akış hızını ayarlar.

Korku, heyecan ve sevinç anında fazla salgılanır.

Soluk alıp verme, kalp atışı hızlanır, kan basıncı artar.

Böbrek üstü bezinden salgılanan diğer hormonlar vücudun su ve mineral (tuz) dengesini kontrol ederek ayarlar.

4. Pankreas: Kana hormon, sindirim kanalına sindirim enzimi salgılar. Bu nedenle sindirim sistemi organıdır.

Salgıladığıhormonlar kan şekerini düzenler. “insülin” ve “glukagon” olmak üzere iki çeşit hormon salgılar.

İnsülin :  Pankreasın langhergans adacıklarının beta hücrelerinden salgılanır. Kandaki yüksek şekeri(glikoz) alarak vücutta depolattırır. Böylece kan şekerini azaltır. İnsülin salgılanamazsa (bilgi yelpazesi.net) kan şekeri çok artar, idrarda bile şekere rastlanır. Buna “şeker hastalığı=diyabet” denir. Böyle hastalar dışardan devamlı insülin hormonu almak zorundadırlar.

İnsülin hormonu yemekten hemen sonra çok salgılanır.

Glukagon: Pankreasın langhergans adacıklarının alfa hücre-lerinden salgılanır. İnsülin hormonunun tam tersi yönde çalışır.

Vücutta depolanmış şekeri kana geçirerek kan şekerini artırır.

İki öğün arasında ve karnımız acıktığında çok salgılanır.